Z lawendą spotykamy się na co dzień: to znane od pokoleń domowe remedium na insekty, składnik powszechnie używany w kilku co najmniej gałęziach przemysłu (chemicznego, kosmetycznego, farmaceutycznego i spożywczego), a wreszcie – popularny motyw dekoracyjny we wnętrzach czerpiących ze stylu prowansalskiego. I nie sposób się temu dziwić. Ta piękna, intensywna w barwie i zapachu roślina mieści w sobie prawdziwe bogactwo substancji aktywnych biologicznie, a co za tym idzie – oferuje szereg właściwości leczniczych.

Lawenda – pochodzenie i skład chemiczny

Od razu należy zaznaczyć, że w przypadku lawendy mamy do czynienia z 30 gatunkami, setkami odmian i ich hybrydami! Tutaj mowa jednak o najbardziej popularnej postaci tej rośliny, tj. o lawendzie wąskolistnej, zwanej też zwyczajowo lawendą lekarską. Lawenda pochodzi z obszaru basenu Morza Śródziemnego, uprawia się ją obecnie w Europie (także w Polsce) oraz w Ameryce Północnej. Jej nazwa pochodzi od łacińskiego lavo, lavare, co znaczy ‘kąpać się’. W starożytnym Rzymie kwiaty lawendy uchodziły bowiem za popularny dodatek do kąpieli. Lawenda dorasta zwykle do 50 cm wysokości oraz do 70 cm szerokości. Kwitnie od lipca do sierpnia. Największe właściwości lecznicze wykazują właśnie jej kwiaty, zbierane jednak w formie pąków, jeszcze przed rozkwitnięciem. Najlepiej opracowaną naukową pochodną rośliny pozostaje dotąd olejek eteryczny pozyskiwany głównie z jej kwiatów, choć najnowsze badania dowodzą także jego obecności w łodydze lawendy. Bogactwo właściwości leczniczych zawdzięcza lawenda m.in. obecności następujących substancji:   

  • garbniki (wykazują działanie przeciwutleniające, bakteriobójcze, ściągające oraz przeciwzapalne),
  • kumaryny (wpływają na organizm uspokajająco, przeciwskurczowo; rozszerzają naczynia krwionośne),
  • fenolokwasy (pomagają hamować rozwój blaszki miażdżycowej w naczyniach wieńcowych, co zapobiega powstaniu choroby niedokrwiennej serca). 

Lawenda – najważniejsze właściwości lecznicze

  • Aktywność przeciwbakteryjna oraz przeciwgrzybicza – badania wykazują, że olejek pomaga zwalczać bakterie i grzyby chorobotwórcze (m.in. Staphylococcus aureu, Escherichia coli, Proteus vulgaris, Salomonella typhimarium, Candida, Trichophyton, Aspergillus), zwłaszcza jeśli pomieszać go w proporcji 1:1 z innymi olejkami eterycznymi: z tymianku czy z drzewa herbacianego.
  • Działanie antyoksydacyjne – olejek z lawendy pomaga neutralizować szkodliwe działanie upośledzających zdrowe komórki organizmu tzw. wolnych rodników (oksydantów), dzięki czemu zapobiega rozwojowi wielu chorób i spowalnia procesy starzenia się organizmu.
  • Działanie miejscowo przeciwbólowe – wykazano, że olejek z lawendy może uśmierzać ból i działać znieczulająco (głównie za sprawą zawartych w nim linalolu oraz octanu lina­lolu).
  • Działanie na układ nerwowy i poprawa jakości snu – wykazano uspokajający efekt inhalacji z użyciem olejku lawendowego: obniżenie tętna i ciśnienia krwi, odczucie zrelaksowania; lawenda wpływa także korzystnie na jakość nocnego odpoczynku, wykazuje efekt usypiający oraz zmniejsza odczucie senności po przebudzeniu.
  • Gojenie ran i obrzęków – dobrze jest posmarować olejkiem lub kremem z dodatkiem lawendy miejsca pozostałe po skaleczeniach czy ukąszenia komarów (lawenda działa bakteriobójczo i antyseptycznie, ponadto odstrasza m.in. komary i kleszcze).

Lawenda – przykładowe zastosowanie 

  • Na ból głowy – w razie migreny możesz wspomóc się delikatnym masażem głowy/i lub skroni z użyciem olejku z lawendy (roślina pomoże uspokoić się oraz rozszerzy naczynia krwionośne). Niezłym pomysłem będzie też inhalacja lub kąpiel z dodatkiem rośliny. Możesz również skropić delikatnie poduszkę, na której śpisz. 
  • W razie przeziębienia – lawenda doskonale sprawdzi się w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych, może być do tego pomocna zarówno przy zakażeniach wywołanych przez bakterie, jak i grzyby. Roślina poradzi sobie także z podrażnioną śluzówką, za jej sprawą na błonach tworzy się bowiem białkowa powłoka ochronna.
  • Na choroby żołądka – wskazane powyżej powlekające właściwości lawendy pomogą także przy podrażnieniach błony śluzowej żołądka, wskazane jest w takich sytuacjach dodawanie lawendy do potraw (np. suszonej jako przyprawy lub świeżej jako dodatek do deserów) oraz picie naparów z lawendy lub dodawanie jej do herbaty.
  • Na skórę – zdolność do gojenia ran, obtarć czy obrzęków czyni z lawendy doskonały kosmetyk. Możesz wsmarować kilka kropelek oleju w ciało lub dodać odrobię do używanych na co dzień kosmetyków. Olejek sprawdzi się także w procesie gojenia podrażnień po trądziku czy łuszczycy.
  • Lawenda nie tylko na zimę – latem roślina może nam posłużyć jako skuteczny repelent na insekty – m.in. komary i kleszcze, a w razie ukąszenia – pomoże uporać się z obrzękiem.
  • Lawenda w domu – roślina jest dość powszechnym środkiem stosowanym przeciwko molom czy komarom. Warto dodać kilka jej kropli do domowych środków czyszczących (jak np. płyn na kurze) lub do płynu do płukania tkanin.

Źródła:

N. Dobros, K. Zawada, A. Zielińska, Związki biologicznie czynne i właściwości antyoksydacyjne ekstraktów z kwiatów lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia Miller.), [w:] Analiza, produkcja i zastosowanie substancji oraz komponentów pochodzenia roślinnego, red. M. Maciąg, K. Maciąg, Lublin 2018, s. 111–123.

K. Kraśniewska, M. Gniewosz, O. Kosakowska, K. Pobiega, Ocena składu chemicznego oraz właściwości przeciwdrobnoustrojowych olejku eterycznego z lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia L.) w powszechnie dostępnym preparacie handlowym, „Postępy Fitoterapii” 2017, nr 2, s. 113–118.

M. Adaszyńska-Skwirzyńska, M. Swarcewicz, Skład chemiczny i aktywność biologiczna lawendy lekarskiej, „Wiadomości Chemiczne” 2014, R. 68, nr 11–12, s. 1073–1093.