Okres jesienno-zimowy to czas spadku odporności. Zarówno dorośli, jak i dzieci są wtedy bardziej narażeni na rozmaite infekcje i częściej zapadają na choroby. Wśród nich biegunka jest jedną z najczęściej występujących dolegliwości u dzieci poniżej 5. roku życia.

Biegunki u maluchów najczęściej mają podłoże wirusowe, zwykle wywołują je rotawirusy, choć mogą mieć też pochodzenie bakteryjne lub być wynikiem zatrucia pokarmowego. Ich przebieg jest wyczerpujący, szczególnie dla młodego organizmu, dlatego warto wiedzieć, jak im zapobiegać i co możemy zrobić, aby przyspieszyć wyzdrowienie.

Co wpływa na częstość występowania biegunki u dzieci?

Wiek dziecka

Najczęściej chorują małe dzieci z przedziału wiekowego (0-36 miesiąc życia). Średnio w tej grupie wiekowej, częstość epizodu biegunkowego wynosi 0,5-1,9 rocznie.

Higiena osobista i higiena przygotowywanych posiłków

W celu zmniejszenia występowania chorób zakaźnych przewodu pokarmowego przebiegających z biegunką, należy zachować należytą higienę osobistą (mycie rąk przed posiłkami) oraz przestrzegać prawidłowej obróbki produktów żywnościowych.

Dzieci powinny spożywać produkty dokładnie ugotowane i upieczone (poddane prawidłowej obróbce termicznej). Warzywa i owoce podawane dzieciom należy wcześniej starannie umyć zimną i gorącą wodą. Ważne jest, aby żywność surowa i gotowa do spożycia była przechowywana w taki sposób, aby nie miała styczności ze sobą. W odniesieniu do produktów gotowych należy przestrzegać daty przydatności do spożycia.

Rodzaj naturalnej mikroflory jelitowej

W przewodzie pokarmowym dziecka bytuje wiele mikroorganizmów, które należą do dwóch grup: o korzystnym i niekorzystnym działaniu dla zdrowia. Grupy te są naturalnie zrównoważone a dominację wykazują bakterie korzystne dla dziecka z rodzaju: Lactobacillus i Bifidobacterium.

Najczęściej zmiana składu flory jelit u dzieci spowodowana jest podaniem antybiotyku. Mogą ją również wywoływać przewlekłe choroby jelit, nerek, nieprawidłowa dieta (zbyt mała ilość błonnika pokarmowego będącego stymulatorem wzrostu i aktywności prawidłowej flory jelitowej) czy przebyte operacje w obrębie jamy brzusznej.

Pora roku

Częstość zachorowań na biegunki wirusowe u dzieci wzrasta w okresie jesienno-zimowym. Należy podkreślić, że 80% zachorowań na biegunki wirusowe ma miejsce w grudniu i styczniu.

Częstość zachorowań na biegunki bakteryjne wzrasta natomiast w miesiącach letnich. Około 50% letnich biegunek niemowląt i małych dzieci wywołuje patogenna bakteria Escherichia coli.

Jak leczyć dziecięcą biegunkę?

Zazwyczaj biegunka zakaźna u dzieci, zwłaszcza starszych, ma łagodny przebieg i może być leczona w warunkach ambulatoryjnych (w domu). Jednak ze względu na to, że częste oddawanie stolców biegunkowych może prowadzić do odwodnienia organizmu, istotnym elementem leczenia jest ocena pacjenta pod kątem wskazań do hospitalizacji (oceny dokonuje lekarz).

Leczenie dziecka w domu – co robić?

Podstawą leczenia w domu jest:

  • Doustne nawadnianie dziecka oraz uzupełnianie niedoborów elektrolitowych. Najlepiej do tego celu nadają się hipoosmolarne płyny (do sporządzenia z proszku) zawierające glukozę oraz niezbędne elektrolity. Odpowiednio dobrany skład płynu ułatwia bowiem wchłanianie wody przez nabłonek jelita cienkiego.
    Doustne uzupełnianie płynów i elektrolitów powinno być dwuetapowe. Pierwszy etap, mający na celu szybkie nawodnienie organizmu dziecka, należy kontynuować przez 4 godziny. Polega on na podawaniu 50-100 ml płynu na kilogram masy ciała dziecka. Dodatkowo należy zwiększyć podawaną objętość płynu o 5-10 ml/kg masy ciała po każdym oddaniu luźnego stolca oraz o 2-5 ml/kg masy ciała po każdym epizodzie wymiotów. W drugim etapie podaje się płyn w objętości odpowiadającej podstawowemu dobowemu zapotrzebowaniu dziecka na płyny (po odjęciu objętości pokarmów płynnych) oraz dodatkową objętość płynu po każdym epizodzie luźnego stolca i/lub wymiotów.
  • Leczenie farmakologiczne polega na podawaniu, jeśli jest potwierdzony bakteryjny, grzybiczy lub pasożytniczy charakter biegunki, odpowiednich chemioterapeutyków, a także leków ściągających (głównie preparaty ziołowe zawierające garbniki np. Taninal), leków adsorpcyjnych (węgiel aktywny) oraz probiotyków o udokumentowanej skuteczności leczenia biegunki zakaźnej: probiotycznych drożdży Saccharomyces boulardii oraz probiotycznych bakterii Lactobacillus rhamnosus GG (preparaty złożone np. Enteromax).
    Ze względu na to, że w leczeniu biegunki wirusowej stosuje się wyłącznie leczenie objawowe, stosowanie probiotyków jest szczególnie wskazane i przynosi wymierny efekt kliniczny. Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) oraz Europejskie Towarzystwo Chorób Infekcyjnych Dzieci (ESPID) zalecają stosować w leczeniu biegunki, wyłącznie probiotyki o udokumentowanej skuteczności tj. drożdże Saccharomyces boulardii oraz bakterie Lactobacillus rhamnosus GG. Probiotyki te wpływają korzystnie na proces leczenia biegunek infekcyjnych u dzieci poprzez: skrócenie czasu trwania biegunki średnio o 24 - 32 godziny oraz czasu hospitalizacji z powodu biegunki (średnio o 3 doby), skrócenie czasu nawadniania dożylnego u (średnio o 2 doby), zmniejszenie liczby oddawanych stolców biegunkowych na dobę oraz zmniejszenie ryzyka trwania ostrej biegunki powyżej 3 dni. Dodatkowo probiotyczny szczep Lactobacillus rhamnosus GG, zmniejsza częstość występowania kolejnych epizodów biegunki rotawirusowej.

    Natomiast stosowanie drożdży Saccharomyces boulardii w objawowym leczeniu biegunek jest zasadne zarówno w odniesieniu do biegunek wirusowych jak i bakteryjnych. Probiotyczne drożdże Saccharomyces boulardi wykazują bowiem dużą aktywność metaboliczną. Ułatwiają procesy trawienia poprzez zwiększenie aktywności enzymów własnych gospodarza. Właściwość ta ma szczególne znaczenie w leczeniu biegunek o etiologii rotawirusowej. Rotawirusy atakują bowiem nabłonek jelita cienkiego i prowadzą do uszkodzenia kosmków jelitowych, co manifestuje się zaburzeniem trawienia dwucukrów (m.in. laktozy obecnej w mleku).

    Dodatkowo Saccharomyces boulardi wykazuje zdolność regeneracji nabłonka jelit (synteza poliamin) oraz wiązania toksyn bakteryjnych, co uzasadnia z kolei jego skuteczność w leczeniu biegunek wywołanych przez bakterie produkujące toksyny.
  • Włączenie właściwej dla wieku dziecka diety
    Ważnym elementem postępowania dietetycznego jest szybki powrót do diety dziecka sprzed biegunki (po szybkim nawadnianiu pacjenta, średnio po 4 godzinach).
    Nie mniej wprowadza się pewne modyfikacje diety jak rezygnacja ze spożywania surowych warzyw i owoców, zup opartych na wywarach mięsnych czy okresowe ograniczenie spożycia mleka oraz nabiału.

Odpowiednia opieka nad chorym maluchem powinna przynieść poprawę jego stanu w ciągu kilku dni. Jeśli jednak z powodu uporczywych wymiotów nie można prowadzić doustnego nawadniania, gorączka nie ustępuje mimo podawania leków przeciwgorączkowych lub w stolcach obecna jest krew albo ropa, zwykle są do wskazania do hospitalizacji dziecka – właściwej oceny zawsze powinien dokonać lekarz.